از رویای نویسندگی تا رسیدن به جایزه فیلدز ریاضیات

مریم در اردیبهشت سال ۱۳۵۶ در تهران بدنیا آمد، او فرزند سوم یک خانواده شش نفره است. دو برادر و یک خواهر بزرگتر از خودش دارد. پدرش رئیس هیات مدیره مجتمع آموزشی نیکوکاری «رعد» است و مهندس برق که سال‌ها دلگرمی فرزندانش بوده. او دوره ابتدایی خود را زمانی تمام کرد که جنگ ایران و عراق به پایان رسیده و توانست به مدرسه فرزانگان (زیر نظر سازمان ملی پرورش استعدادهای درخشان) برود و تا پایان دبیرستان در آنجا درس بخواند.
بچه که بود دوست داشت نویسنده شود، هر داستان و کتابی که به دستش می‌رسید می‌خواند و بیشتر توجه او به سمت ادبیات و شعر بود. خانه آنها در تهران نزدیک به خیابانی پر از کتاب فروشی بود، اجازه گشت و گذار بین کتاب‌ها را نداشت، چون این‌کار او باعث می‌شد برای پیدا کردن کتاب تمام کتابفروشی را به هم بریزد و باعث عصبانیت کتاب فروش شود، معمولا چند کتاب را ‌اتفاقی انتخاب و خریداری می‌کرد. مریم در دوران کودکی چندان علاقه‌ای به اعداد و ارقام نداشت تا قبل از آخرین سال بودنش در دبیرستان هیچ وقت فکر نمی‌کرد ریاضی‌دان شود. برادرش کسی بود که مریم را به علم علاقه‌مند کرد. هرچیزی که در مدرسه یاد می‌گرفت، برای او تعریف می‌کرد. یک روز برادرش از مدرسه به خانه برگشت و از آنچه در مدرسه یاد گرفته بود، صحبت کرد. داستان ریاضیدان آلمانی با نام «کارل فردریش گاوس» را برای مریم تعریف کرد که وقتی دانش آموز بوده چگونه در عرض چند ثانیه جواب نهایی جمع اعداد یک تا ۱۰۰ را به روشی بسیار خلاقانه داده است. این اولین باری بود که لذت به دست آوردن یک راه حل زیبا را دریافت، هرچند خود نتوانسته بود آن را بیابد. بذری که کاشته شد با تلاش‌های ناظم مدرسه‌اش که تأکیدش بر این بود که شاگردان از فرصت‌های برابر با پسران برخوردار باشند، شروع به جوانه زدن کرد.
با این شروع و علاقه، مریم در دوران تحصیل خود در دبیرستان فرزانگان به المپیاد ریاضی راه پیدا کرد. در سال‌های ۱۳۷۳ و ۱۳۷۴(سال سوم و چهارم دبیرستان) از دبیرستان فرزانگان تهران توانست مدال طلای المپیاد ریاضی کشوری را به‌دست آورد و بعد از آن در سال ۱۹۹۴ در المپیاد جهانی ریاضی هنگ کنگ با ۴۱ امتیاز از ۴۲ امتیاز مدال طلای جهانی را گرفت و سال بعد یعنی ۱۹۹۵ در المپیاد جهانی ریاضی تورنتو کانادا با ۴۲ امتیاز از ۴۲، رتبه اول طلای جهانی را به دست آورد.
او اولین دختری بود که به تیم المپیاد ریاضی ایران راه یافت و مدال طلا گرفت؛ اولین کسی بود که دو سال مدال طلا به‌دست آورد و اولین فردی بود که در آزمون المپیاد ریاضی جهانی نمره کامل گرفت. همه این موفقیت‌ها انگیزه مریم را بیشتر کرده بود.
کنکور شرکت کرد و در رشته ریاضی در دانشگاه صنعتی شریف مشغول تحصیل شد. در دانشگاه با بسیاری از دوستان و استادانش که راه‌های خوبی به او نشان دادند آشنا شد و با علاقه بیشتری راهش را ادامه می‌داد تا اینکه اسفند سال ۱۳۷۶در همان دوران تحصیل کارشناسی به همراه تیم دانشگاه شریف برای شرکت در مسابقات ریاضی دانشجویی به اهواز سفر کرد ولی تیم دانشجویی در مسیر برگشت خود از اهواز به تهران دچار حادثه شد، حادثه‌یی که خاطره بدی را برای مریم به جا گذاشت و ۶ نفر از دوستان خود را از دست داد، مریم هم در آن حادثه آسیب دید ولی تنها کسی بود که از حادثه آن سفر زنده مانده بود.
او بعد از پایان دوره کارشناسی خود، کارشناسی ارشدش را نیز در دانشگاه شریف گرفت و برای ادامه تحصیلاتش به ایالات متحده رفت و با گرفتن بورسیه از طرف دانشگاه هاروارد تحصیلات خود را در سطح دکترا در زمینه ریاضیات تکمیل کرد. بعد از گرفتن مدرک دکتری به طور منظم و دایم در حوزه تخصصی خود در حال پژوهش و تدریس است و در ۳۱ سالگی در دانشگاه‌های پرینستون و استنفورد به عنوان محقق به عالی‌ترین جایگاه دانشگاهی و مقام استادی رسید.
بیشتر مسائلی که مریم در ریاضیات برای حل آنها تلاش می‌کند مربوط به الگوهای هندسی سطوح و دگردیسی آن‌هاست. اما بیشتر توجه او به ساختار هذلولی است. در سال ۱۹۹۹ میلادی توانست راه‌حلی برای یک مشکل ریاضی پیدا کند. ریاضیدانان مدت‌های طولانی است که به دنبال پیدا کردن راه عملی برای محاسبه حجم رمزهای جایگزین فرم‌های هندسی هذلولی بوده‌اند و در این میان مریم توانست به راه حلی دست پیدا کند. او در تلاش است تا معمای ابعاد گوناگون فرم‌های غیر طبیعی هندسی را حل کند. در صورتی که جهان از قاعده هندسه هذلولی تبعیت کند، ابتکار وی به تعریف شکل و حجم دقیق جهان کمک خواهد کرد.
از نظر انجمن بین المللی ریاضیات مریم به دلیل ابداع روش‌های خلاقانه و بی‌نظیر در حل مسائل دینامیک و هندسه ریمانی، توانست برنده جایزه فیلدز در سال ۲۰۱۴ گردد. جایزه خود را در مراسم افتتاحیه کنفرانس جهانی ریاضیات از دستان خانم پارک گئون‌های، رییس‌جمهور کره جنوبی دریافت کرد. دکتر میرزاخانی، اولین بانوی تاریخ ریاضیات و اولین ریاضی‌دان ایرانی است که این جایزه ۷۶ ساله را برنده شد. هم‌چنین این جایزه معتبرترین و بالاترین نشان علمی ریاضیات است که توسط یک بانوی دانشمند ایرانی‌الاصل به‌دست آورده شده است. دکتر حسن روحانی رئیس جمهور ایران در مرداد ۱۳۹۳ در پیامی دریافت این جایزه را به اوتبریک گفت.
مریم خارج از کشور ازدواج کرد و همسر وی جان وندراک، پژوهشگر علوم کامپیوتر نظری مرکز تحقیقات آی‌‌بی‌‌ام و اهل جمهوری چک است و از فرزندی ۳ ساله به نام آناهیتا دارد.
از جوایز و افتخارات دیگر پروفسور مریم میرزاخانی:
1 -اولین برنده زن معتبرترین جایزه جهانی ریاضیات، جایزه فیلدز ۲۰۱۴
2 -جایزه جهانی موسسه ریاضی Clay، ۲۰۱۴
3 -جایزه جهانی انجمن ریاضی آمریکا در سال ۲۰۱۳
4 -جایزه ای‌ام‌اس بلومنتال در سال ۲۰۰۹
5 -کسب استاد تمامی ریاضی در دانشگاه استنفورد در ۳۱ سالگی
6 -المپیاد جهانی ریاضی کانادا ۱۹۹۵
7 -مدال طلا المپیاد جهانی ریاضی، هنگ‌کنگ ۱۹۹۴

8 -Clay Mathematics Institute Research Fellow 2004.
9 -Harvard Junior Fellowship Harvard University , 2003.
10 -Merit Fellowship Harvard University , 2003.
11 -IPM Fellowship The Institute for theoretical Physics and Mathematics, Tehran, Iran , 1995-1999.

وقتی از او پرسیده شد که چه چیزی برایش بیشتر از هر چیز دیگری حکم جایزه در پشت یک کار سخت ذهنی دارد، در جواب گفته: رضایت بخش‌ترین اتفاق، همان لحظه‌ای است که می‌گویی آها! لحظه‌ای که شور و شوق کشف و لذت درک چیزی جدید را احساس میکنی و احساس اینکه بالای تپه‌ای ایستاده‌ای و چشم‌اندازی کامل را در مقابل داری. اگر چه در اغلب اوقات انجام کار ریاضیات برای من مثل این است که در حال کوهنوردی طولانی هستم بدون آنکه مسیر پاخورده‌ای وجود داشته باشد و یا حتی چشم انداز پایان مسیری در جلوی چشم باشد.
ساناز معززی
کارشناس ارشد حقوق بین الملل