در پی اختلاف میان مسکو و کیف در سال 2014 میلادی و سقوط دولت یاناکوویچ که طرفدار روسیه بود، بحران اوکراین کلید خورد تا زمینه‌ای جدی برای رویارویی میان روسیه و غرب را فراهم آورد. تقریباً چهار سال قبل، زمانی که جمهوری کریمه در مارس 2014 برای پیوستن به روسیه همه پرسی برگزار کرد، با کسب اکثریت قاطع آرای ساکنان منطقه، جدایی از اوکراین و پیوستن به روسیه را اعلام کرد. مقامات اوکراینی نسبت به این رفراندوم اعتراض نموده و آن را غیرقانونی خواندند. در آن زمان ولادمیر پوتین، طی سخنرانی خود در پارلمان روسیه، با اعلام الحاق رسمی شبه‌جزیره کریمه به روسیه، آن را جبران یک بی‌عدالتی تاریخی از زمان اتحاد جماهیر شوروی دانست. از همان زمان درگیری در شرق اوکراین آغاز شد که بیش از 10 هزار کشته در پی داشت.
آمریکا و اتحادیه اروپا از همان آغاز این اقدام را تجاوز آشکار به اوکراین قلمداد کرده و بلافاصله تحریم‌های شدیدی را علیه مسکو اعمال کردند. روسیه اما دخالت در امور داخلی اوکراین را رد کرده و از آن پس شبه جزیره کریمه را بخش جدایی‌ناپذیر خاک خود خوانده است. با این وجود، اعمال تحریم از سوی کشورهای اروپایی و آمریکا علیه روسیه همچنان ادامه دارد. در بیانیه اتحادیه اروپا در خصوص تمدید مجدد این تحریم‌ها در سال گذشته آمده بود، تاکنون هیچ رفتار مثبتی از سوی مسکو برای توقف بحران اوکراین صورت نگرفته و این کشور به دلیل تضعیف و تهدید تمامیت ارضی اوکراین در بخش‌های انرژی، بانکی، مالی و صنایع نظامی و دفاعی، همچنان مشمول تحریم‌های اروپا و آمریکا قرار خواهد داشت.
با همین رویکرد شورای اتحادیه اروپا در سال جاری اعلام کرد، که تحریم‌هایش علیه روسیه را برای یک سال دیگر یعنی تا دوم ژوئن 2019 تمدید خواهد کرد. در بیانیه اتحادیه اروپا آمده بود، این اتحادیه قاطعانه متعهد به حاکمیت و تمامیت ارضی اوکراین است و همچنان این رخداد را به عنوان نقض قوانین بین‌المللی محکوم می‌کند. براساس این تحریم‌ها واردات محصولات و کالاها از مناطق کریمه و سواستوپل ممنوع شده، سرمایه‌گذاری اروپا و یا خرید املاک توسط اروپایی‌ها در آنجا متوقف می‌شود و کشتی‌های کروز نیز اجازه توقف در بنادر آنها را نخواهند داشت. این تحریم‌ها همچنین صادرات برخی کالاها و تکنولوژی‌ها را که برای حمل و نقل، مخابرات و بخش انرژی استفاده می‌شوند و به ویژه در حوزه نفت و گاز و اکتشافات معدنی کارایی دارند، ممنوع می‌کند.
کاخ سفید هم در سال جاری تحریم‌های ضد روسیه بر سر موضوع اوکراین را به مدت یک سال دیگر یعنی تا ماه مارس 2019 تمدید کرده. همچنین سارا سندرز، سخنگوی کاخ سفید اخیرا تاکید کرد، «ما تلاش روسیه برای الحاق این منطقه به خاک خود را به رسمیت نمی‌شناسیم. تحریم‌ها علیه روسیه به خاطر کریمه تا زمانی که روس‌ها این شبه جزیره را به اوکراین پس نداده باشند، ادامه خواهد داشت.» به گفته او، آمریکا و روسیه در مورد این مسئله توافق ندارند(۱).
پس از این اقدامات، مقامات روسیه اعلام کردند، در واکنش به این تحریم‌های جدید، اقدام متقابل خواهند کرد. در همین ارتباط دومای روسیه لایحه اقدام متقابل درخصوص تحریم‌های آمریکا و متحدانش علیه مسکو را در تاریخ 21 می تصویب کرد. این سند به رئیس جمهوری روسیه امکان می‌دهد تا تحریم‌هایی را ضد اقدامات آمریکا و متحدانش در پاسخ به اعمال محدودیت‌های اقتصادی علیه مسکو وضع کند. این سند همچنین به وی اجازه می‌دهد تا واردات کالاهای خاصی از این کشورها را به خاک روسیه ممنوع کند و صادرات محصولات تولیدی این کشور را نیز به برخی دولت‌های اروپایی محدود نماید. روس‌ها مدعی هستند با اعمال تحریم‌های متقابل، تحریم‌های غرب تاثیر چندانی بر اقتصاد این کشور نداشته است(۲).
گفتنی است مقامات روسیه در تاریخ 29 می در جلسه شورای امنیت سازمان ملل درباره بررسی درگیری در شرق اوکراین و وضعیت الحاق کریمه، به سیاست‌های دولت‌های غربی انتقاد کردند. واسیلی آلکسیویچ نبنزیا، نماینده روسیه در سازمان ملل، در این رابطه اظهار داشت: «برخی از اوکراینی‌ها نمی‌خواهند این درگیری حل شود؛ آنچه که آنها می‌خواهند بی‌ثباتی فرسایشی در مرزهای روسیه است». نبنزیا افزود که مردم کریمه نمی‌خواهند بخشی از اوکراین باشند؛ کریمه بخشی از روسیه است و شهروندان کریمه از این اتفاق کاملا خوشحال هستند و زندگی آنها به طور چشم‌گیری بهبود یافته است(۳).
مقامات روسی در این نشست خاطرنشان کردند، کریمه نمونه‌ای از "موفقیت" در جلوگیری از یک درگیری و تشویق "آزادی بیان" شهروندان است و این امر امروز مهمترین اولویت سازمان ملل است. به گفته آنها، کسانی که درباره بی‌اساس بودن الحاق کریمه به روسیه صحبت می‌کنند، در واقع حق مشروع شهروندان شبه‌جزیره کریمه را برای تعیین سرنوشت خود نادیده می‌گیرند؛ همچنین به اعتقاد مقامات روسی، از دست رفتن تمامیت ارضی اوکراین، نتیجه فرایندهای داخلی آن کشور است که روسیه هیچ ارتباطی با آن ندارد. آنها در ادامه افزودند، یکی از موفقیت‌های چشمگیر روسیه در کریمه محافظت از 5/2 میلیون نفر از شهروندان این منطقه است. آنها اکنون فرصت توسعه آزادانه را یافته‌اند؛ در بخش آموزش فرزندان آنها به زبان دلخواه خود اعم از زبان روسی، اوکراینی و تاتاری- کریمه، آموزش‌های لازم را دریافت می‌کنند.
مقامات روسیه مجددا تأکید کردند، ساکنان اکثراً روس جمهوری کریمه و سواستوپل(۴)، حاضر نبودند مشروعیت مقامات کیف را به رسمیت بشناسند؛ لذا در همه‌پرسی 16 مارس 2014 بالغ بر 96.77 درصد از ساکنان کریمه و 95.6 درصد از رای‌دهندگان سواستوپل تصمیم گرفتند از اوکراین جدا شوند و به روسیه بپیوندند. ولی با‌وجود نتایج قانع‌کننده این همه‌پرسی، کیف تصمیم ندارد کریمه را به عنوان بخشی از روسیه به رسمیت بشناسد(۵). گفتنی است"ادریس جزایری" گزارشگر ویژه سازمان ملل در امور تاثیرات منفی اقدامات یک‌جانبه و اجباری بر حقوق بشر، در تاریخ 4 ژوئیه درخصوص بی اثر بودن تحریم‌های یک‌جانبه علیه روسیه اعلام کرد که تحریم‌های اعمال شده از سوی کشورهای غربی علیه روسیه بیشتر به ضرر اتحادیه اروپا تمام شده است.
وی گفت: «این تحریم‌ها برای روسیه انگیزه‌ای برای توسعه تولید محصولات داخلی شده که عادت داشت از اروپا خریداری کند. از‌جمله در زمینه محصولات کشاورزی. زمانی که به بروکسل سفر کرده بودم، دبیرکل فدراسیون تولید کنندگان محصولات کشاورزی اروپا به من گفت که خسارات وارده از بسته شدن بازار روسیه غیرقابل جبران است و این مزرعه‌داران کوچک اروپایی هستند که باید خسارت وارده به خاطر اختلافات سیاسی بین اتحادیه اروپا و روسیه را بپردازند.» جزایری یادآور شد: «مشکل کشورهای بزرگ که تحریم‌هایی را علیه یکدیگر اعمال می‌کنند، این است که آنها بخشی از زنجیره تولید در عرصه جهانی هستند و اعمال محدودیت‌های اقتصادی روی تولید‌کنندگان داخل ایالات‌متحده نیز تاثیر می‌گذارد.»
وی افزود: «اعمال تحریم‌ها دیگر قدیمی شده است؛ شما نمی‌توانید بدین وسیله به روسیه یا هر کشور دیگری لطمه وارد کنید، ولی در عین حال خود آسیب نبینید(۶).» در همین ارتباط ماتئو سالوینی، وزیر کشور ایتالیا نیز با اعلام این که کشورش از تحریم‌ها علیه روسیه متضرر شده است، اظهار داشت، رم خواهان برداشته شدن تحریم‌های ضد روسی اتحادیه اروپا و بهبود روابط دو کشور است. وی با تاکید بر این که ایتالیا در میان کشورهای اروپایی، بیشترین آسیب را از تحریم‌های ضد روسی دیده است، خاطرنشان کرد: «این کشور از رفع تحریم‌های اتحادیه اروپا ضد روسیه حمایت می‌کند و خواستار پایان آن تا اتمام سال ۲۰۱۸ است(۷) ».
1- https://www.theatlantic.com/international/archive/2018/04/trump-russia/558206/
2- https://sputniknews.com/russia/201805221064674421-russia-countermeasures-us-sanctions-bill/
3- https://apnews.com/2a7b209ae4894b1cb48ad6665064fa49
4- بندر سواستوپول در داخل کریمه واقع شده اما بخشی از این جمهوری نیست.
5- http://tass.com/politics/994403
6- http://vestnikkavkaza.net/news/UN-sanctions-imposed-on-Russia-hit-EU.html
7- https://sputniknews.com/europe/201806251065763415-italy-lift-anti-russian-sanctions/
مرضیه عزیزیان
پژوهشگر مسایل حقوق بشر