فسفر سفید با علامت اختصاری WP بر گرفته از لغت White phosphorus یک ماده مشتعل‌شونده و دودزا است که که برای تولید بمب‌های آتش‌زا و همچنین استتارهای دود استفاده می‌شود. بر این اساس باید گفت، بمب‌ها و گلوله‌های توپ حاوی فسفر سفید، جنگ افزار‌های آتش‌زا هستند، اما می‌توانند به عنوان سلاح تهاجمی ضد‌نفر استفاده شوند که موجب سوختگی‌های شدید و تلفات شدید شوند. این ماده شیمیایی در توپ‌ها، خمپاره‌ها، بمب‌ها و موشک‌های کوتاه بردی استفاده می‌شود که به محض برخورد و انفجار به تکه‌های سوزان فسفر تبدیل می‌شوند.
باتوجه به آنچه گفته شد، معاهده سلاح‌های متعارف (نه معادله سلاح های شیمیایی) در پروتکل سوم خود استفاده از سلاح‌های آتش‌زایی که از طریق هوا به اهداف خود می‌رسند، علیه جمعیت‌های غیرنظامی یا مکان‌هایی که غیرنظامیان و نظامیان باهم تجمع کرده‌اند، ممنوع کرده است. در این بین چندین کشور از جمله آمریکا و اسرائیل پروتکل سوم را امضا نکرده‌اند.
اما در روزهای اخیر گروهی از نهادهای مدافع حقوق بشر اذعان داشته‌اند که نیروهای ائتلاف به رهبری آمریکا در روز پنج شنبه 8 ژوئن در جریان حملات هوایی خود به شهر رقه سوریه، از بمب‌های فسفری استفاده نموده‌اند، که در نتیجه آن تعدادی از مردم غیرنظامی این شهر قربانی شده‌اند.
در همین ارتباط دیده‌بان حقوق بشر در تاریخ 14 ژوئن از ائتلاف بین‌المللی تحت رهبری آمریکا خواست به حقوق بشر احترام گذاشته و حفظ جان غیرنظامیان در رقه را تضمین کند.
دیده‌بان حقوق بشر در بیانیه خود، ضمن اعلام این که ائتلاف ضد داعش از فسفر سفید در عراق و سوریه استفاده کرده است، یادآور شد، این گونه مهمات ممنوعه، به عنوان سلاحی سوزاننده و غیرقابل کنترل، به هیچ وجه نباید در حمله به افراد یا اماکنی استفاده شود که در آن، افراد غیرنظامی ساکن هستند، حتی اگر استفاده از این سلاح، در حمله‌ای زمینی صورت گیرد.
استیو گاس، رئیس واحد اسلحه در سازمان دیده‌بان حقوق بشر در این رابطه تاکید کرد: «نیروهای آمریکایی، در موصل و رقه از فسفر سفید استفاده کردند و مشخص نیست علت استفاده آنها از این سلاح چه بوده است».
گاس افزود: «مهم نیست که به چه صورتی از فسفر سفید استفاده شده است، بلکه مهم آن است که استفاده از آن، خطری وحشتناک و طولانی‌مدت در شهرهای مسکونی، مانند رقه و موصل یا هر منطقه پرجمعیت دیگری ایجاد می‌کند».
وی سپس بر ضرورت اتخاذ تدابیر لازم از سوی ائتلاف آمریکا برای کاهش تلفات غیرنظامیان در حملات این ائتلاف به عراق و سوریه تاکید کرد.
در بیانیه دیده‌بان حقوق بشر همچنین خاطرنشان شده، ائتلاف بین‌المللی آمریکا، باید تحقیقاتی را درباره حملات جنگنده‌های ائتلاف به غیرنظامیان و تضمین عدم مشارکت سربازان کم سن و سال در حملات نظامی انجام دهد.
دیده‌بان حقوق بشر افزود: «اعضای ائتلاف و نیروهای مورد حمایت آن باید به وضوح نشان بدهند که جان و حقوق صدها هزار غیرنظامی در رقه اولویتی موازی با اولویت‌های حمله به این شهر دارد».
در این بیانیه آمده است، از فسفر سفید می‌توان برای اهداف مختلف استفاده کرد؛ نظیر علامت‌گذاری با دود و سلاح آتش‌زا؛ اما هدف نیروهای آمریکایی از استفاده از فسفر سفید در موصل و رقه مشخص نیست.
سازمان عفو بین‌الملل نیز در ادامه این موضع‌گیری‌ها، بعد از تأیید محتوای پنج ویدیو از حادثه حمله ائتلاف تحت فرماندهی آمریکا به شهر رقه سوریه با استفاده از فسفر سفید، اظهار داشت، استفاده نیروهای ائتلاف از مهمات حاوی فسفر سفید در حومه شهر رقه در سوریه، غیرقانونی است و ممکن است منجر به جرائم جنگی شود.
عفو بین‌الملل تاکید کرد، فیلم‌هایی که در روزهای 8 و 9 ژوئن منتشر شده‌اند، حمله توپخانه ائتلاف با استفاده از این مهمات را در محله‌های غیرنظامی جزرا و السباحیه، در بخش‌های غربی شهر رقه نشان می‌دهند، که طی این حملات دستکم 17 غیرنظامی کشته و ده‌ها نفر زخمی شده‌اند؛ این در حالی است که قواعد بین‌المللی استفاده از فسفر سفید در مجاورت غیرنظامیان را ممنوع کرده است.
سماح حدید، مدیر خاورمیانه‌ای کمپین‌های سازمان عفو بین‌الملل در این رابطه اظهار داشت: «فسفر سفید با سوختن و حرارت بالای خود می‌تواند باعث ذوب شدن اعضای بدن انسان گردد و حتی چند هفته پس از انتشار همچنان می‌تواند جان افراد را تهدید کند؛ بنابراین باید گفت استفاده از فسفر سفید در مناطق پرجمعیت، خطرات غیرقابل قبول زیادی را برای غیرنظامیان به همراه دارد و تقریبا همیشه به حملات بی‌رحمانه و غیرمتعارف می انجامد».
به گفته وی، استفاده از این مهمات باتوجه به قدرت سوزانندگی آن، در مناطق غیرنظامی نقض قوانین بین‌المللی بشردوستانه است.
فعالان گروه "رقه در سکوت سلاخی می‌شود" نیز در این رابطه به عفو بین‌الملل گفتند، علاوه بر افراد غیرنظامی محلی، بسیاری از آوارگان داخلی از مناطق غرب رقه، در زمان حمله در این مناطق پناه گرفته بودند.
عفو بین‌الملل با اشاره به این که فسفر سفید اغلب با ایجاد دود متراکم می‌تواند تحرکات نیروها را از نیروهای دشمن پنهان کند افزود، استفاده از آن برای چنین اهدافی ممنوع نیست، اما هر زمان که بکار گرفته شود، احتیاط شدید ضروری است، ضمن این که هرگز نباید در مجاورت غیرنظامیان استفاده شود. چرا که حفاظت از نیروها نباید از اولویت بالاتری نسبت به حفاظت از غیرنظامیان برخوردار باشد.
گفتنی است، ائتلاف تحت رهبری ایالات متحده تأیید کرده که اخیرا از فسفر سفید در شهر موصل عراق و رقه سوریه استفاده نموده است. در رابطه با حملات به موصل، نیروهای ائتلاف مدعی شدند که از فسفر سفید به منظور ایجاد فضای دود گرفته برای کمک به غیرنظامیان در حال فرار از مناطق تحت کنترل گروه داعش استفاده نموده‌اند.
همچنین در بیانیه ائتلاف درخصوص استفاده از بمب‌های فسفری در رقه نیز آمده است: «ما تایید می‌کنیم که مهمات حاوی فسفر سفید مطابق با استانداردهای بین‌المللی به منظور استفاده از آن برای پوشش استتاری در سوریه مورد استفاده قرار گرفته است».
در این بیانیه ادعا شده است: «ائتلاف همه اقدامات احتیاطی لازم را برای به حداقل رساندن آسیب به مردم غیرنظامی و تاسیسات شهری در نظر می‌گیرد، ولی نیروهای داعش برای نشان دادن بی‌توجهی خود به جان مردم غیرنظامی، زمانی که آنها در حال ترک منطقه هستند، آنها را به قتل می‌رسانند و نیروهای ائتلاف هم چاره‌ای ندارند جز این‌که برای دفاع از مردم به این تروریست‌ها حمله کنند.»
مرضیه عزیزیان
پژوهشگر مسایل حقوق بشر
عکس: southfront.org