بدون شک یکی از چالش‌های بزرگ حکومت چین طی سالیان متمادی، برخورد با مسئله اقلیت‌های دینی و قومی در این کشور بوده است. روزنامه دولتی "گلوبال تایمز" در این رابطه می‌نویسد، چین یک کشور چند قومی است و این مسئله برخورد با اقلیت‌های دینی را بسیار پیچیده کرده است. در چین بطور کلی دو گروه عمده اقلیت مسلمان اویغور و هوئی زندگی می‌کنند و تعداد آنها روی هم‌رفته به ۲۰ میلیون نفر می‌رسد. براساس سرشماری سال 2010 چین، 60 درصد از جمعیت سین‌کیانگ به اقلیت‌های قومی اختصاص می‌یابد و اویغورها 46 درصد این جمعیت را شامل می‌شوند؛ به عبارتی، در این استان بیش از ۱۰ میلیون تن از اویغوری‌ها زندگی می‌کنند. آنها به یکی از گویش‌های زبان ترکی تکلم می‌کنند و به لحاظ فرهنگی، بیشتر از آنکه به اکثریت قوم "هان " در چین نزدیک باشند، به کشورهای آسیای میانه شباهت دارند. این منطقه از سوی فعالان استقلال‌طلب آنجا «ترکستان شرقی» نیز خوانده می‌شود.
به لحاظ تاریخی، در اوایل قرن بیستم، برای مدت کوتاهی اویغورها اعلام استقلال کردند، اما چین در سال ۱۹۴۹ منطقه اویغورنشین را مجددا تحت کنترل خود درآورد. بعد از شورش‌های سال ۲۰۰۹، دولت چین اعلام کرد، استان سین‌کیانگ در معرض تهدید جدی شبه‌نظامیان اسلام‌گرا و جدایی‌طلبانی قرار دارد که دست به حمله می‌زنند و تنش میان اقلیت عمدتاً مسلمان اویغور با اکثریت چینی‌های هان را افزایش می‌دهند. گفتنی است اویغورها همواره از این که افزایش بی‌رویه شهرک‌های هان‌نشین در سالیان گذشته، باعث شده که آنها در موطن خود غریبه انگاشته شوند، اعتراض دارند. آنها معتقدند در این منطقه اغلب مشاغل مناسب و پردرآمد که در اثر رشد و توسعه اقتصادی به وجود آمده، در اختیار هان‌ها قرار دارد و اویغورها بیشتر مشاغل دون پایه را در اختیار دارند .
به اعتقاد سمن‌های غربی، دولت چین تحت‌عنوان مقابله با جدایی‌طلبی، تدابیر سختی را علیه اویغورها به کار گرفته است. به عنوان مثال، مردان جوان اویغور که زیر 18 سال سن دارند، از رفتن به مسجد منع شده‌اند. همچنین زبان اصلی در مدارس اویغورها، "ماندارین" است، نه زبان ترکی اویغورها. همچنین مقام‌های چین اجازه نصب نمادهای مذهبی در این کشور از جمله نصب هلال ماه و ساخت گنبد در مساجد را نمی‌دهند. در ماه‌های اخیر همچنین دولت چین بسیاری از ساکنان این منطقه را به جرم شرکت در حملات انتحاری و حمایت از گروه‌های جهادی در سوریه و عراق بازداشت کرده است. از سوی دیگر، آنها با استفاده از آخرین نرم‌افزارهای رایانه‌ای چهره‌شناسی، میلیون‌ها اویغور در این استان را تحت تعقیب و کنترل قرار داده‌اند. آژانس خبری بلومبرگ ادعا می‌کند، دوربین‌های دولتی هر کدام از شهروندانی را که بیشتر از ۳۰۰ متر از خانه خود فاصله می‌گیرند، فیلم‌برداری کرده و لحظه به لحظه گزارش‌های آنها به مقامات امنیتی ارسال می‌کنند. همچنین طبق اعلام رسانه‌ها، تمام خودروها در این منطقه به سیستم جی پی اس، جهت‌یاب مجهز شده‌اند.
دیده‌بان حقوق بشر در این رابطه مدعی است در این استان فرقی میان مظنون و متهم و محکوم و افراد عادی وجود ندارد؛ تمامی شهروندان متهمان درجه یک هستند و تعقیب و کنترل زندگی آنها کاملا مجاز است. این سازمان به دولت چین درباره مراکز نگهداری و حبس شهروندان اویغور نیز هشدار داده؛ به گفته آنها، دولت چین با بازداشت و نگاهداری «دست‌کم ده‌ها هزار تن از شهروندان» در مراکز موسوم به «اردوگاه‌های بازآموزی» بدون محاکمه و اعلام اتهام آنها را ماه‌ها پشت میله زندان نگاه می‌دارد. در واقع از آوریل سال ۲۰۱۷ به این سو، اویغورهایی که متهم به «داشتن دیدگاه‌های مذهبی افراطی» شده‌اند، به این مکان‌ها منتقل شده‌اند. این اردوگاه‌ها در سراسر منطقه خودگردان سین‌کیانگ واقع هستند. کمیته رفع تبعیض نژادی سازمان ملل نیز در گزارشی در تاریخ 11 اوت، چین را متهم کرد که یک میلیون مسلمان اویغور را در زندان و کمپ‌های سیاسی به شدت سری و مخفی نگهداری کرده و آنها را از حقوق اولیه خود نیز محروم می‌نماید.
گی مک‌دوگال، عضو کمیته رفع تبعیض نژادی سازمان ملل در این رابطه گفت که تخمین‌های موجود از بازداشت 2 میلیون اقلیت اویغور و مسلمان چین در «اردوگاه‌های تربیت سیاسی» در منطقه خودمختار سین‌کیانگ در غرب چین حکایت دارند. وی افزود: «ما عمیقاً نگران گزارش‌های دریافت‌شده فراوان و معتبری هستیم که بر اساس آنها، چین به اسم مبارزه با افراطی‌گری دینی و حفظ ثبات اجتماعی، منطقه خودمختار اویغورها را به چیزی شبیه یک اردوگاه عظیم توقیف و نگهداری تبدیل کرده است و آن را مخفی نگاه داشته است؛ یعنی نوعی "منطقه بدون حق".» به گفته او، ۱۰۰ دانشجوی اویغور هم که از کشورهایی همچون مصر و ترکیه به چین بازگشته بودند، بازداشت شدند و برخی از آنها در زندان جان دادند.
شماری از کارشناسان سازمان عفو بین‌الملل نیز، در تاریخ 6 ژوئن با انتشار بیانیه‌ای ضمن اعلام این که اویغورها به صورت جمعی به کمپ‌های بازپروری فرستاده می‌شوند تا تحت القائات فکری دست از عقاید خود بکشند، نسبت به نقض سازمان‌یافته حقوق بشر در این اردوگاه‌ها هشدار دادند. طبق اعلام این نهاد، گزارش‌ها مدعی هستند آن دسته از این افراد که بر حفظ افکار و عقاید فکری خود اصرار می‌ورزند و حاضر به پذیرش القائات جدید نیستند، تحت شکنجه قرار می‌گیرند.
همچنین سازمان مدافعان حقوق بشر چین نیز در گزارشی در تاریخ 7 اوت، با انتقاد از وضعیت حقوق بشر در چین مدعی شده تعداد مجرمان دستگیر شده در سال 2017 در سین‌کیانگ، 21 درصد از کل مجرمان بازداشت شده در چین است. به گفته آنها این نتایج بر اثر اجرای برنامه مبارزه با تروریسم، جدایی‌طلبی و افراط‌گرایی مذهبی در استان سین‌کیانگ حاصل شده است. گفتنی است در برابر این تبلیغات، پیش‌تر روزنامه «گلوبال‌تایمز»، از نشریات دولتی چین، وجود این اردوگاه‌ها را رد کرده و گفته بود آنها «موسسات آموزشی و تمرینی» هستند و رسانه‌های غربی دست به انتقاد بی‌پایه از وضعیت حقوق بشر در چین می‌زنند.
مقام‌های چین نیز تاکید دارند که تمامی پیروان مذاهب در این کشور در درجه اول باید تابع قوانین ارائه شده از سوی حزب کمونیست چین باشند. این درحالی است که کارشناسان مسائل چین بارها به دولت پکن هشدار داده‌اند اینگونه فشارها باعث افراطی شدن جوانان مسلمان و پیوستن آنها به گروه‌های تروریستی همچون داعش و جبهه‌النصره می‌شود.
مرضیه عزیزیان
پژوهشگر مسایل حقوق بشر