در بیست و هفتمین روز ماه ژانویه2017 ، دقیقا هفت روز پس از آنکه باراک اوباما، از کاخ سفید رفت، دونالد ترامپ، رییس‌جمهور ایالات متحده، دستور اجرایی ١٣٧٦٩ را امضا کرده و با صدور این دستور اجرایی به ممنوعیت ورود اتباع چندکشور خاص به داخل امریکا چراغ سبز نشان داد. فرمانی که نه تنها در سطح بین‌المللی که در داخل ایالات متحده هم با فریادهای اعتراض‌آمیز بسیاری روبه‌رو شد و بازی تا بدانجا پیش رفت که عالی‌ترین مقام‌های قضایی در امریکا برای ایستادن مقابل رییس‌جمهور قانونی نشسته در کاخ سفید قیام کردند. سرانجام هفته گذشته، اجرای این فرمان با تغییرات اساسی در طرح اولیه و به شکل موقت آغاز شد. در طرح اولیه نام هفت کشور عراق، ایران، سوریه، سودان، سومالی، لیبی و یمن به چشم می‌خورد، اما با اصلاحات انجام گرفته نام عراق به دلیل پیوندهای نظامی و سیاسی که واشنگتن و بغداد با هم دارند، از لیست خارج شد. غلامعلی خوشرو، سفیر و نماینده دایم ایران در سازمان ملل متحد در گفت‌وگوی کوتاهی با روزنامه اعتماد از سابقه این طرح و برخی از ابعاد اجرایی آن سخن گفت. خوشرو در این گفت‌وگو تاکید کرد که جمهوری اسلامی ایران قرار دادن نام خود در فهرست وزارت خارجه امریکا در ارتباط با کشورهای بانی تروریسم و همچنین قرار گرفتن نام ایران در شمار کشورهای مشمول ممنوعیت‌های مسافرتی را اقدامی سیاسی و با هدف تشدید فشار بر ایران می‌داند. وی با بیان اینکه ترامپ از مقوله مبارزه با تروریسم استفاده ابزاری می‌کند، می‌گوید که نام کشوری که عاملان حادثه یازدهم سپتامبر عمدتا شهروند آن بودند در لیست ممنوعیت یا محدودیت ورود به امریکا قرار نگرفته و البته که رییس‌جمهور جدید امریکا ترجیح می‌دهد با سران این کشور به رقص شمشیر و عقد قراردادهای کلان اقتصادی بپردازد.
اصولا مبنای صدور فرمان مهاجرتی دونالد ترامپ، رییس‌جمهور امریکا چه بوده است؟
سابقه این موضوع به سال ١٩٨٦ و تصمیم دولت ریگان برای برنامه لغو روادید با برخی کشورها بر می‌گردد. طبق این برنامه، امریکا در قالب اقدام متقابل، به اتباع خارجی کشورهای مشخص اجازه داد برای سفر به امریکا تا ٩٠ روز بدون روادید وارد این کشور شوند. این برنامه در سال ٢٠١٦ (با ٣٨ کشور عمدتا اروپایی و شرکای امریکا) تمدید شد. در سال ٢٠١٥ کنگره در قالب قانون تلفیق بودجه جهت تامین منابع مالی دولت، مصوبه توسعه برنامه لغو روادید و جلوگیری از سفر تروریست‌ها را تصویب کرد و فرمان اجرایی دولت ترامپ نیز به استناد این مصوبه موسوم به H.R١٥٨ بوده است. در حقیقت در تاریخ ١٢ ژوئن ٢٠١٦، ترامپ متعاقب حادثه تیراندازی در باشگاه شبانه اورلاندو طی توییتی خواستار ممنوعیت مهاجرت مسلمانان شد و فردای آن روز پیشنهاد تعلیق مهاجرت مسلمانان از مناطق جهان با این نگاه که سابقه تروریسم در آنها وجود دارد را داد و این نگاه و نظر مبنایی شد برای تدوین و صدور فرمان اجرایی ممنوعیت مسافرتی دولت ترامپ.
مبنای انتخاب شش کشور هدف نهایی شده در این فرمان چیست؟
در قانون کنگره درخصوص توسعه برنامه لغو روادید و جلوگیری از سفر تروریست‌ها، نام دو کشور عراق و سوریه به طور مستقیم و نام کشورهای در فهرست وزارت خارجه در ارتباط با دولت‌های بانی تروریسم (ایران و سودان) تصریح شده و آمده است اتباع این ٣٨ کشوری که دارای برنامه لغو روادید با امریکا هستند چنانچه به٤ کشور فوق سفر کنند و نیز افراد دوتابعیتی از این ٤ کشور که در این ٣٨ کشور اقامت دارند، برای ورود به امریکا نیاز به روادید امریکا دارند. به عبارت دیگر، این افراد به آسانی قادر به ورود به امریکا نیستند. متعاقبا، سه کشور سومالی، لیبی و یمن نیز براساس فهرست وزارت امنیت داخلی در مورد «مناطق حوزه نگرانی» به ٤ کشور بالا افزوده شد.
چرا نام ایران در این لیست قرار گرفت؟
ایران به بهانه قرار داشتن در فهرست وزارت خارجه امریکا در ارتباط با کشورهای بانی تروریسم و نیز عدم امکان امریکا برای کسب اطلاعات از سوابق شهروندان ایرانی در معرض این محدودیت‌ها قرار گرفته است. ما نه‌تنها قرار دادن ایران در فهرست وزارت خارجه بلکه قرار دادن ایران در شمار کشورهای مشمول ممنوعیت‌های مسافرتی را اقدامی سیاسی و با هدف تشدید فشار بر ایران می‌دانیم.
ما شاهد حذف نام عراق از لیست ثانویه بودیم. آیا شش کشور دیگر دست به اقدامی مشترک برای حذف نام خود نزدند؟
طبق مصوبه کنگره، عراق صراحتا شامل این محدودیت‌ها می‌شود و حتی این کشور در فهرست ٧ کشور فرمان اول اجرایی دولت قرار گرفت لیکن به علت حضور نظامیان این کشور در خاک عراق و مسائل امنیتی ناشی از آن و رایزنی‌های فیمابین آنها، در فرمان دوم اجرایی، عراق از شمول این محدودیت‌ها خارج شد.
تفاوت این فرمان تایید شده به شکل موقت با فرمان اولیه در چه نکاتی است؟
فرمان اول، نواقص و ابهام زیادی داشت و از آنجایی که تدوین آن بدون مطالعه فراگیر و نادیده گرفتن نظرات نهادهای دولتی صورت گرفته و با اجرای زودهنگام همراه شد باعث اعتراضات گسترده مردمی و سیاسی و نیز ایجاد بی‌نظمی در فرودگاه‌های امریکا شد.
نگاه افکار عمومی داخل امریکا به این محدودیت جدید چیست؟ آیا فشار افکار عمومی تاثیری در تعدیل آن داشت؟
از همان ابتدای صدور فرمان اجرایی ترامپ، طیف گسترده‌ای از سازمان‌های مدنی و نمایندگان کنگره و رسانه‌های امریکایی شروع به انتقاد از این تصمیم ترامپ کردند و موجی از اعتراضات روزانه همه شهرها و ایالت‌های امریکا را فراگرفت. به موازات آن، قضات برخی محاکم ایالتی به ویژه ایالت‌های هاوایی و واشنگتن طی واکنشی با صدور رای تعلیق اجرای این فرمان مخالفت خود را ابراز داشتند.
آیا جامعه ایرانی‌های داخل امریکا، فعالیتی برای مقابله با این طرح انجام داد؟
جامعه ایرانی و ایرانیان به طور انفرادی در چند مرحله واکنش داشتند. در مرحله اول اجرای فرمان به علت بروز مشکلات برای ایرانیان و دانشجویان ایرانی در مبادی ورودی و فرودگاه‌ها توانستند با حضور در فرودگاه‌ها و رسانه‌های محلی نسبت به این تصمیم اعتراض کرده و همگام با دیگر اتباع کشورهای هدف، مانع از اجرای ممنوعیت‌ها در فرودگاه‌ها شوند. همچنین جامعه ایرانی از طریق چند سازمان ایرانی مقیم واکنش و اقدامات وسیع سیاسی، رسانه‌ای و حقوقی در به چالش گرفتن این تصمیم و فرمان‌های اجرایی داشتند. بعضی از سازمان‌ها از ابتدا به طور منسجم ضمن اطلاع‌رسانی در مورد محتوای این فرمان‌ها و پیامدها و اثرات منفی آن بر جوامع ایرانی، از طریق رایزنی با کنگره و سنا و نیز طرح شکایت نزد محاکم امریکا توجه دولتمردان امریکایی را نسبت به پیامدهای منفی این تصمیم بر ایرانیان به ویژه ایرانیان مقیم امریکا جلب کرد. این اعتراضات باعث شد تا کاستی‌ها و محدودیت‌های فراروی بخشی از جامعه ایرانی خصوصا ایرانیان دارای کارت اقامت قانونی و نیز دوتابعیتی‌ها در فرمان دوم مرتفع شود.
بعد از تعلیق بخش‌هایی از فرمان دوم توسط دادگاه‌های ایالتی و نیز دیوان عالی امریکا، اکنون گستره طیف ایرانیانی که امکان سفر به امریکا دارند، نسبت به چند ماه قبل بیشتر شده است. به طوری که با صدور حکم موقت دیوان عالی امریکا و رفع تعلیق بخش‌هایی از فرمان اجرایی، ایرانیانی که با ارایه مدارک بتوانند روابط مستحکم خود را با اشخاص و نهادهای امریکایی اثبات کنند امکان اخذ روادید و ورود به امریکا را خواهند داشت. به عبارت دیگر، ایرانیانی که دارای فامیل درجه یک خانوادگی در امریکا هستند یا اینکه در دانشگاه‌های امریکا تحصیل می‌کنند یا دعوتنامه برای شرکت در کنفرانس‌ها در داخل امریکا داشته باشند، حایز شرایط عمومی برای اخذ ویزا و ورود به خاک امریکا هستند. البته این به معنای صدور روادید نیست بلکه صرفا درخواست آنها برای روادید با ملاحظات امنیتی خاص مورد بررسی قرار می‌گیرد.
آیا این طرح می‌تواند تاثیری بر فضاسازی منفی پیرامون ایران در سطح بین‌المللی داشته باشد؟
قرار دادن ایران در کنار چند کشور دیگر مورد اشاره براساس یک تصور موهوم و ساختگی از ایران و ایرانی است و تاکنون به جز اعضای گروهک تروریستی منافقین که در امریکا آزادانه در رفت و آمد هستند، هیچ ایرانی در فعالیت‌های تروریستی علیه امریکا دخالت نداشته است. ما تلاش امریکا برای حفظ نام ایران‌در کنار این پنج کشور و آن هم تحت پوشش فهرست سیاسی و جعلی وزارت خارجه امریکا را مردود دانسته و تداوم این کار را مانع از کاهش تنش‌ها و نیز امکان تماس‌های مردمی دو کشور می‌دانیم. در مجموع، با توجه به اینکه حکم اخیر دیوان عالی امریکا جنبه موقتی دارد، باید تا ماه اکتبر (مهرماه) صبر کرد و دید حکم نهایی چگونه خواهد بود و وضعیت اجرای این فرمان برای بلندمدت به چه شکلی درخواهد آمد. ترامپ در واکنش اولیه خود نسبت به حکم اخیر دیوان عالی امریکا آن را «پیروزی بارز برای امنیت ملی امریکا» قلمداد کرد. این درحالی است که این یک حکم موقت بوده و باید منظر حکم نهایی دیوان عالی ماند. ولی در اینجا این سوال مطرح می‌شود که آیا حقیقتا موضوع، مربوط به تضمین امنیت است؟ توجیهات ترامپ مبنی بر اینکه اتباع این شش کشور برای امریکا خطر امنیتی دارند از پایه بی‌اساس است در این زمینه می‌توان به تاریخ عملیات تروریستی که در امریکا صورت گرفته اشاره کرد. با مرور تاریخ این عملیات تروریستی دو دهه اخیر، نام یک نفر از اتباع این شش کشور را به عنوان عاملان این ترورها پیدا نمی‌کنید. حتی در عملیات تروریستی به مراسم ورزشی در بوستون در سه سال پیش و همچنین در عملیات تروریستی سال گذشته به یک رستوران ویژه همجنسگرایان در اورلاندو، عاملین این ترورها گرچه ادعای مسلمانی داشتند ولی همه آنها در امریکا بزرگ شده و دارای تابعیت این کشور بودند و ضمنا هیچ کدام تبعه این شش کشور نبودند. ضمنا با توجه به این موضوع، هیچ ممنوعیت سفری نمی‌تواند مانع تکرار عملیات تروریستی شود زیرا عاملان در داخل این کشور حضور دارند. از سوی دیگر، ١٥ تن از ١٩ نفری که عملیات تروریستی یازده سپتامبر سال ٢٠٠١ را انجام دادند، تبعه عربستان سعودی بودند. همان کشوری که ترامپ با سران آن به رقص شمشیر می‌پردازد و بزم معاملات تسلیحاتی صدها میلیارد دلاری برپا می‌کند. با یک نگاه عمیق‌تر می‌توان گفت امریکا کشورهایی را هدف ممنوعیت سفر قرار داده که خود ابتدا به آنها به صورتی حمله کرده و درصدد ناامنی این کشورها بوده است و عجیب‌تر آنکه اتباع کشورهایی که امریکا را هدف اقدامات تروریستی کرده‌اند از این ممنوعیت مسافرتی معاف شده‌اند. بنابراین با صراحت می‌توان گفت که این موضوع برای تضمین امنیت نبوده بلکه ریشه در اسلام‌هراسی و نژادپرستی و بیگانه‌ستیزی دارد. رسانه‌های غربی بارها خاطرنشان کرده‌اند که ترامپ در مبارزات انتخاباتی خود جو ناامنی را در کشور به وجود آورد و از موضوع تروریسم استفاده سیاسی کرد و امروز می‌خواهد به هواداران خود نشان دهد که با تروریسم مبارزه می‌کند هر چند که این مبارزه در جای اشتباه است.
منبع خبر: روزنامه اعتماد. سارا معصومی
عکس: الجزیره