معاهده منع آزامایش‌های هسته‌ای در سپتامبر 1996 در مجمع عمومی سازمان ملل متحد به تصویب رسید تا انفجارهای ناشی از آزمایشات هسته‌ای در هر نقطه از جهان را منع کند. این معاهده 180 روز پس از تصویب چهل و چهار کشور صاحب سلاح هسته‌ای یا تکنولوژی هسته‌ای، که نام آنها در ضمیمه معاهده ذکر شده، لازم الاجرا می شودکه تاکنون این اتفاق رقم نخورده است. در صورت قدرت الزام آوری معاهده مذکور جامعه بین المللی مرحله مهمی به سمت قاعده سازی در حقوق بین الملل را پشت سر میگذارد و دستاوری ارزشمندی در زمینه خلع سلاح کسب می کند.
در قطعنامه 35/64 مجمع عمومی در سال 2009 اهدافی را از جمله افزایش آگاهی و آموزش در مورد آثار ناشی از انفجار آزمایشات هسته‌ای و هر انفجار هسته‌ای دیگر و لزوم توقف آنها به منظور رسیدن به جهان عاری از سلاح هسته‌ای برای نامگذاری روز 29 اوت بر شمرده است. مبتکر این قطعنامه جمهوری قزاقستان بوده که به مناسبت بسته شدن سایت آزمایشی سمیپالاتینکس، منطقه ای در همین کشور، در 29 اوت 1991، یک روز جهانی برای پایان بخشی به آزمایشات هسته‌ای را خواستار شد. در این روز در راستای مبارزه با آزمایشات هسته‌ای سازمان ملل متحد، کشورهای عضو، سازمان‌های بین دولتی و غیر دولتی، دانشگاه‌ها و مراکز آموزشی، شبکه جوانان و رسانه باید با اطلاع رسانی و آموزش مردم از ضرورت منع آزمایشات سلاح هسته‌ای به منظور دستیابی به جهان امن تر دفاع کنند.
اولین آزمایش اتمی در سال 1945 توسط آمریکا انجام شد و چند روز پس از آن این کشور دو شهر هیروشیما و ناگازاکی ژاپن را بمباران اتمی کرد که با کشته شدن بیش از 220 هزار نفر از شهروندان ژاپنی پایان جنگ دوم جهانی را اعلام کرد. آخرین آزمایش هسته‌ای نیز در سال گذشته توسط کره شمالی انجام شد که بمب هیدروژنی خود را امتحان کرد و دوباره نگاه‌ها را به اهمیت مقابله با آزمایش‌های هسته‌ای و پیامد‌های ناشی از این گونه آزمایشات جلب کرد.
هرچند در طول جنگ‌های بعد از ساخته شدن سلاح هسته‌ای فقط یکبار از این سلاح استفاده شده است ولی تعداد آزمایش‌های هسته‌ای به مراتب رقم بالاتری را نشان می دهد. به‌عنوان مثال در صحرای نوادا، با نزدیک 928 آزمایش اتمی انجام شده، بیش از هر نقطه ی دیگری از جهان آزمایشات اتمی صورت گرفته است. این آزمایشات باعث شده است تا میزان افراد مبتلا به سرطان و همچین میزان تولد کودکان ناقص‌الخلقه در این منطقه زیاد باشد. همچنین باید گفت که این نقطه پس از چرنوبیل در اوکراین دومین مکان آلوده به تشعشعات رادیواکتیو در جهان است. حادثه چرنوبیل در اوکراین نیز ناشی از اشتباه پرسنل راکتور هسته‌ای شماره 4 نیروگاه چرنویل اوکراین رخ داد.26 اپریل 1986 ساعت 1:24 صبح، شعله‌ای رنگین کمانی به اوج 1000 متری آسمان اوکراین زبانه کشید. راکتور چهارم نیروگاه اتمی چرنوبیل منفجر شده بود و کل اروپا، به ویژه اروپای شرقی را درگیر پیامد‌های این اشتباه بزرگ تاریخ هسته‌ای بشر کرد.
کوه کمباران در پاکستان (1998)، منطقه پوکاران در ایالت راجستان هند(1974-1998)، منطقه لوپ نور در چین، که 44 بار در آن آزمایش هسته‌ای رخ داده، از نقاط آسیایی برای آزمایش‌های بمب هسته‌ای هستند. منطقه اموفیلد و مارالینکا در استرالیا چندین بار مورد استفاده دولت انگستان برای آزمایش‌های هسته‌ای قرار گرفت به نحوی که دیگر به بومیان منطقه اجازه بازگشت به سرزمین خود را ندادند. جزایر مارشال در اقیانوس هند که تحت قیمومیت ایالات متحد اداره می شود نیز مکان شناخته شده ای برای آزمایش‌های هسته‌ای است. کیربیاتی جزیره ای دور افتاده در اقیانوس آرام، سایت مشترک امریکا و انگلیس،که در سالهای 1957 و 1958 مورد آزمایش انگلیس قرار گرفت و در سالهای 1962 و 1969 امریکا از این مکان استفاده کرد و سایت آزمایشی موروا در نزدیکی استرالیا و نیوزلند که از سال 1966 تا 1996 در اختیار آزمایشات فرانسه بوده و اعتراض دولت نیوزلند و استرالیا را به دنبال داشته نیز از دیگر سایت‌های معروف آزمایشات هسته‌ای هستند. در مقابل، نویا زملیا، جزیره یخ زده در اقیانوس منجمد شمالی و سمیپالاتینکس در کشور قزاقستان از مهمترین مراکز آزمایش هسته‌ای اتحاد شوروی بوده‌اند. چیزی در حدود 465 انفجار اتمی بین سالهای 1949 تا 1981 در سمیپالانینکس انجام شده است که به همین سبب مردم این کشور با مشکلات جسمی متفاوتی درگیراند.
آلودگی آب‌ها و هوا، تخریب جنگل‌ها و خاک حاصلخیز، بالارفتن میزان سرطان و به دنیا آمدن نوزادان با نقص مادرزادی از مهمترین پیامد‌های آزمایش‌های سلاح هسته‌ای است. با وجود تلاش‌های بسیار سازمان ملل متحد و جنبش‌های مدنی برای دستیابی به خلع سلاح هسته‌ای، در عرصه نظامی پیشرفت‌های حیرت آوری در این خصوص وجود دارد و تولید زیردریایی‌ها و جنگنده‌های هوایی با توانایی حمل بمب‌های هسته‌ای استفاده از آنها را بیش از پیش تسهیل بخشیده است و امکان حرکت رو به جلو برای رسیدن به صلح پایدار را بیش از پیش به عقب برده است.
نگارنده: زهرا ابراهیمی